Van A tot Z: inzicht in de Imec Digimeter 2023

Afhankelijkheidsparadox: Het overgrote deel van de Vlamingen is een actieve (en dagelijkse) gebruiker van een smartphone en social media- en chatplatformen. Tegenover dat gestegen gebruik en belang van de smartphone en social media, staat dan weer dat veel mensen zich afhankelijk en/of verslaafd voelen ten opzichte en vinden dat ze er te veel tijd aan spenderen. Dit fenomeen wordt de afhankelijkheidsparadox genoemd en is te zien over alle leeftijden heen.

Betalende streamingplatformen: We zien al enkele jaren dat het kijkpatroon van de Vlaming meer en meer online komt te liggen. En daar spelen betalende streamingplatformen uiteraard een grote rol in. Een belangrijke evolutie is echter dat de Netflixen en Disney+’en van deze wereld meer en meer concurrentie krijgen van de online zenderplatformen van de lokale Vlaamse mediamerken. Denk bijvoorbeeld aan VRTMAX, VTM GO en GoPlay.

Dataparadox: De Vlaming maakt meer en meer gebruik van online dienstverlening. Mediaconsumptie gebeurt voornamelijk online, online shoppen en betalen is meer dan gangbaar geworden en klassieke dienstverlening als gezondheidsgegevens raadplegen of belastingsbrieven invullen, doen we ook steeds vaker online. Dit gaat vanzelfsprekend gepaard met het delen van data. Daartegenover staat een sterk toegenomen bezorgdheid over onze online privacy, de controle over persoonlijke data en de transparantie van bedrijven. En de komst van AI doet deze bezorgdheid verder toenemen.

Enabling technologies: Enabling watte? Exact! Enabling technologieën zijn de motor achter vele innovatieve implementaties, maar zijn voor veel mensen minder tastbaar en daarom ook moeilijker te vatten. Denk bijvoorbeeld aan artificiële intelligentie (AI) en concepten als 5G, blockchain, cloud computing, metaverse en data spaces. Uit de Digimeter blijkt dat de kennis van dergelijke technologieën er het voorbije jaar sterk op vooruit is gegaan.

Fake news: Het merendeel van de Vlamingen (64%) zegt beter geïnformeerd te zijn door het internet en mensen consumeren het nieuws steeds vaker online. Anderzijds maakten we ons nog nooit zoveel zorgen om de waarheidsgetrouwheid van digitale informatie. Daarbij gaat het enerzijds over fake news (bijna 8 op de 10 Vlamingen is bezorgd over de impact van valse nieuwsberichten op de maatschappij) en desinformatie, en anderzijds over het onderscheid van wel of niet te vertrouwen berichten en links via mail, Whatsapp en andere berichtendiensten. Sinds dit jaar is daar ook de twijfel bijgekomen die generatieve AI met zich meebrengt.

Gezondheidsmonitoring: Het aandeel Vlamingen dat ook voor hun gezondheidsmonitoring digitaal gaat, is in 2023 opnieuw gestegen. Zo gebruiken 4 op de 10 Vlamingen minstens maandelijks een sport- of gezondheidsapp. Ongeveer een even groot aantal mensen gebruikt een wearable, in de vorm van fitness- en activity trackers of een slim horloge. Bovendien is 40% van de gebruikers van sportapps of -wearables overtuigd dat die hen helpen om gezonder en actiever te leven.

Homo Digitalis: De Homo Digitalis geeft de voorkeur aan een exclusieve online dienstverlening, voor bijvoorbeeld bankzaken en overheidscommunicatie. Toch zien we in de praktijk dat deze groep niet zo groot is als we zouden denken (22%). De meerderheid van de Vlamingen verkiest een hybride aanpak, waarin ze zelf de combinatie kunnen maken tussen online en offline dienstverlening.

Jongeren: Jongeren (tussen 18 en 24 jaar) wijken vaak opvallend af van andere leeftijdscategorieën. Zo kijken ze bijvoorbeeld beduidend meer naar zenderplatformen (zoals VRTMAX, VTM GO en GoPlay), gebruiken ze veel vaker TikTok (64%, ten opzichte van 16% over de leeftijdscategorieën heen) en pinnen ze aanzienlijk minder (bankkaart in de terminal steken en je pincode ingeven). Ze zijn bovendien ook al meer overtuigd van het feit dat we met AI sneller en efficiënter zullen werken (60%) dan de andere leeftijdscategorieën (48%). Tot slot geven ze ook vaker aan dat ze te veel tijd spenderen op hun smartphone (63%) of er verslaafd aan zijn (43%).

Kloof: We zitten met een kloof. En dan wel een digitale. Dit fenomeen zien we optreden doordat niet alle Vlamingen even klaar zijn voor een doorgedreven digitale transformatie. We zien dus met andere woorden een verschil op vlak van toegang, vaardigheden en attitudes tussen diegenen die hier klaar voor zijn en diegenen voor wie het allemaal wat te snel gaat. Naast die drie traditionele dimensies, zien we recent ook een potentiële vierde kloof ontstaan, als gevolg van de ontwikkelingen op vlak van AI. Zo dreigt er een groot verschil in efficiëntie te ontstaan, tussen zij die AI durven en kunnen omarmen, en zij die dat niet doen.

Lange gebruiksblokken: Hoewel het gemiddelde smartphonegebruik stabiliseert, is er één app die gekenmerkt wordt door extreem lange gebruiksblokken. En dat is TikTok. Uit de cijfers blijkt het meer een zender dan een social medium te zijn. In tegenstelling tot het typische “snacken” op andere platformen, zien we hier net lange periodes van aaneensluitend gebruik. Jongeren (18 tot 24 jaar) gebruiken de app gemiddeld zo’n 80 minuten per dag.

Meta: De vier Meta-merken (Whatsapp, Facebook, Messenger en Instagram) hebben nog steeds het grootst aantal gebruikers en worden het meest gebruikt van alle social media kanalen. Toch heeft Zuckerberg niet enkel reden tot feesten. Want terwijl het totale aandeel van social media in onze dagelijkse mobiele schermtijd het afgelopen jaar gestegen is, daalt het aandeel van de Meta plaformen naar 27% - of zo’n 49 minuten per dag. Vorig jaar was dat nog 53 minuten, in 2021 zo’n 57 minuten.

Nieuwsconsumptie: De Vlaming is graag op de hoogte van de actualiteit. Zo’n 89% volgt dagelijks het nieuws, en dat aandeel zien we de laatste twee jaar stijgen binnen alle leeftijdscategorieën. Maar ook hier zien we de verschuiving naar het online-gebeuren. Hoewel de radio en het nationaal televisienieuws belangrijk blijven, wordt nieuws meer en meer geconsumeerd via digitale dragers en online nieuwsplatformen. En daar spelen de smartphone, en in mindere mate de tablet, een grote rol in.

Overheid: De trend naar digitalisering zet zich ook door bij de overheid. Zo verkiest nog slechts 1 op de 4 Vlamingen (24%) een volledig offline behandeling van zijn burgerzaken. En zo’n 60% gebruikt maandelijks itsme. Na ziekenhuizen en banken is de overheid ook de meest vertrouwde instantie om persoonlijke gegevens mee te delen. Dit geldt zowel voor de federale, Vlaamse als lokale overheden. Maar er is zeker nog werk aan de winkel! Zo vindt bijvoorbeeld slechts een kleine minderheid de websites van de overheid duidelijk en toegankelijk (30%) en vindt bijna de helft van de Vlamingen dat ze vaak dezelfde gegevens moeten doorgeven aan de overheid.

Privacy: De Vlaming ligt wakker van zijn privacy, zoveel is duidelijk (56%). En nieuwe trends, zoals AI, versterken die bezorgdheid. Dit leidt tot een afgenomen bereidheid om data te delen, zelfs met instanties als ziekenhuizen, banken en overheden. Daarnaast zegt ook 94% minstens één actie te nemen om zijn persoonlijke gegevens te beschermen. Denk bijvoorbeeld aan het bewust niet downloaden van apps, het accepteren van zo weinig mogelijk cookies of het aanpassen van de privacy settings op sociale media.

QR-code: Online betalen doet de Vlaming het liefst met de smartphone (63%). Hoewel de meeste mensen daarbij gebruiken maken van de bankapp, raakt ook betalen via een QR-code (bijvoorbeeld via Payconiq of de bankapp) steeds meer ingeburgerd. Zo zegt 44% dit wekelijks te doen, en 67% maandelijks. Beide aantallen zijn gestegen ten opzichte van vorig jaar.

Radio: Zo’n 8 op de 10 Vlamingen (82%) geeft aan een actieve gebruiker te zijn van de radio. Zes op 10 luistert zelfs dagelijks (62%). De manier waarop verschilt wel. De meerderheid gebruikt nog steeds een klassieke FM/AM ontvanger, maar het gebruik van DAB+-ontvangers en smartphones zit in de lift.

Smartphone: Je had het misschien al gemerkt in de bovenstaande conclusies, maar het belang van de smartphone neemt jaar na jaar enorm toe. Zo’n 64% van de Vlamingen geeft aan dat ze dit toestel het meest zouden missen als het zou wegvallen. De verklaring hiervoor ligt zeker niet enkel bij social media. De afgelopen jaren zijn we voor tal van aspecten van ons leven (werk, school, shoppen, gezondheid,...) apps beginnen gebruiken. Gemiddeld zo’n 90-tal per smartphone, volgens de cijfers van de mobileDNA.

TikTok: TikTok is een atypische eend in de social media vijver. Hoewel de app bij de jeugd (tussen 18 en 24 jaar) duidelijk heel populair is, blijft het gebruik bij de andere leeftijdscategorieën eerder beperkt. Zo geeft 63% van de jongeren aan de app (minstens) maandelijks te gebruiken, terwijl dit bij de rest van de Vlamingen ‘slechts’ 16% is. Bovendien bedraagt het aandeel schermtijd dat ze spenderen aan TikTok (21%) voor het eerst meer dan dat van de vier Meta-apps gecombineerd (20%).

Uitgesteld kijken: De Vlaming kijkt meer en meer online. Het live naar tv kijken is al een tijdje op de terugweg (45% kijkt nog dagelijks live). Maar waar dit initieel nog gecompenseerd werd door een stijging van het uitgesteld kijken, zien we daar ondertussen ook een daling (33% kijkt dagelijks uitgesteld). Dit fenomeen zien we bovendien niet enkel bij ‘disruptieve’ jongeren, maar ook bij 25-34-jarigen en in sterke mate bij 35-44-jarigen.

Voorkeur: Zoals eerder aangegeven, heeft de meerderheid van de Vlamingen een voorkeur voor een hybride aanpak voor de dienstverlening, waarbij ze zelf de combinatie kunnen maken tussen online en offline. Toch is er één dienst waarvoor de voorkeur overduidelijk offline blijft: de boodschappen in het warenhuis of de buurtwinkel. Voor zo’n 63% geniet een fysiek bezoek aan de winkel nog steeds de voorkeur. Ook voor het shoppen van kleren of elektro, blijft de voorkeur nog steeds overhellen naar de fysieke variant. We zien echter wel dat de percentages voor offline shoppen opvallend dalen. Benieuwd dus naar de resultaten van volgend jaar!

Wearables: Meer en meer Vlamingen dragen een wearable op dagdagelijkse basis (41%). Terwijl dat vorig jaar vooral nog om fitness- en activity trackers ging, zien we vandaag de dominantie van slimme horloges (31%). Daarbovenop stijgt het gebruik van wearables (en apps) voor het monitoren van fysieke en lichaamsparameters als hartslag, slaappatronen en sportprestaties.

X: 2023 is ook het jaar waarin Elon Musk Twitter omgedoopte tot X. Helaas heeft deze naamsverandering weinig goed gedaan voor de gebruikscijfers in Vlaanderen. Het aantal actieve gebruikers daalde verder tot 12% (een daling met 2 procentpunten) en ook de gemiddelde dagelijkse schermtijd nam af.

Youtube: De shift naar het online tv kijken beperkt zich niet enkel tot streamingdiensten en zenderplaformen. De grootste groei zien we in 2023 zelfs op de platformen die een mix aanbieden van video’s die zowel door niet-professionelen als professionals gemaakt worden. Het grootste marktaandeel is hierbij weggelegd voor YouTube, dat zijn aantal actieve gebruikers ziet stijgen tot 62%. Het videoplatform krijgt echter wel te maken met stijgende concurrentie van sociale media (57%).

Zenders: De klassieke tv-zenders hebben zichzelf met succes heruitgevonden! Want hoewel live en uitgesteld tv kijken duidelijk op de terugweg zijn, kennen de online zenderplatformen wél een stijgend succes. Deze worden zowel online bekeken, als via de mobiele apps. Het succes van VRTMAX, VTM GO en GoPlay is zelfs van die mate dat ze nu effectieve concurrentie vormen voor betalende streamingdiensten als Netflix en Disney+.